14 Temmuz 2022 tarihinde vefat eden değerli kardeşim Erkan Ildız’ın Bankalar Birliği tarafından yayınlanan “Eski Çağ’ da Bankacılık ve Bankerlik” kitabı, alanında çok önemli ve ilkleri içeren araştırmalara imza atmıştır.
Bankerliğe zemin hazırlayan gelişmeler 40.000 yıl öncelere giderek inceleniyor. Para, bankerlik gibi konuların bu derinlikte incelenmesi dünya çapında bir ilk olduğu ilgili bilim adamları tarafından değerlendiriliyor.
Değerli kardeşim Arkeolog Erkan Ildız yüksek lisans tezi olarak yaptığı bu çalışmaları, doktora tezi hazırlıkları sırasında daha da ileri götürdü ancak bu tezi sunmaya sağlığı elvermedi ve tezini sunamadan yaşama veda etti.
Değerli Kardeşim Erkan Ildız bu eserinde para, borç ve faiz işlemlerinin yazının icadından çok önce başladığını göstermektedir. Çünkü yazının icadı M.Ö 4. binyılın sonlarına denk gelmektedir. Ticaret, değiş tokuş ve bu işlerde paranın kullanılması ise çok daha eskilere uzanmaktadır. Mevcut arkeolojik buluntular, ticaretin geçmişinin 40.000 yıl öncesine kadar uzandığını göstermektedir.
Erkan Ildız eserinde, borç ve faizin, soyut bir kavram olmaları nedeniyle, salt arkeolojik nesnelerle kanıtlanmalarının mümkün olmadığını, günümüzde veya yakın geçmişte yaşayan ilkel kabilelerdeki borç (ve de faiz) ilişkilerinden hareketle tarih öncesine yönelik benzer kurgulamalar yapılabileceğini belirtmektedir. Bu tür antropolojik verilerle, çok eski bir geçmişten beri insan topluluklarında borç ve faiz ilişkilerinin mevcut olduğu ifade etmektedir.
Mezopotamya'da parlak uygarlıklar yaratan toplumlardan günümüze ulaşan çivi yazılı tabletler ve diğer arkeolojik veriler, Ortadoğu'da bankerlik mesleğinin, en azından faizli borç para verme temelinde var olduğunu ortaya koyduğunu, M.Ö. 1. binyılın ilk yarısından itibaren Eski Yunan ve Roma toplumlarında bankerlik mesleği; sarraflık, mezatçılık ve noterlik gibi, uzmanlık ve güven gerektiren bazı işlerle birlikte yürütülen bir mesleğe dönüştüğünü ancak Mezopotamya toplumlarında bankerliğin, bu tür uzmanlaşmalarla ne kadar iç içe olduğunun da pek belli olmadığını ifade etmektedir. Örneğin altın ve özellikle de gümüş ayarının(ki gümüş külçeler yaklaşık 2500 yıl boyunca ticaret ve borç alış verişinde para olarak kullanılmıştır) nasıl tespit edildiği bilinmediğini, bu soy metallerin ayarıyla oynayarak yapılan sahtekârlıklar var mıydı veya buna karşı ne gibi önlemler alınmıştı? Bunların araştırılması gerektiğini belirtmektedir. Borç yüzünden o dönemde de haciz işlemleri yapıldığını ve bunların haraç mezat satıldığını, bu işlemleri yürüten Mezatçılarla bankerlerin bağlantısı var mıydı veya bu işler bizzat bankerler tarafından mı yürütülmekteydi? Benzer şekilde, banker mekânlarının iş dünyasının buluşma noktaları olması nedeniyle, buralar sözleşmelerin imzalandığı, şahitliklerin yapıldığı
mekânlar olarak kullanılmış ve bankerlerin aynı zamanda noter görevi üstlenmiş olabileceğini; buna yönelik araştırmalara da ihtiyaç olduğunu ifade etmektedir
Değerli kardeşim Erkan Ildız aşağıda belirttiği konularda da araştırma yapılması gerektiğine dikkat çekmiştir.
“Eskiçağ'da Bankacılık ve Bankerlik bulunmaktadır. Daha önce de değindiğimiz gibi, Eski Çağ'da Eski Yunan öncesinde bankerler, tüccarlarla bir tutulmuş ve aynı sözcükle, yani “tüccar" olarak adlandırılmışlardır. Ancak banker ile tüccarı ayıran farklı adlandırmaların bulunması olasıdır. Eski tabletlerin yeni okumalarında bu ayrımı yapacak çalışmalar da yapılabilir. Eski Yunan ve Roma'nın bankerlik mesleğine getirdiği en önemli yenilik, bankerlerin tasarruf sahiplerinden faiz karşılığı mevduat almaları ve bunu ihtiyaç sahiplerine daha yüksek faizle borç vermeleri olmuştur. Ayrıca çek, havale vb. yeni bankacılık teknikleri yaratılıp uygulanmıştır. Roma İmparatorluğu'nun çöküşüyle birlikte daralan ekonomi, bankerlerin faaliyet alanlarını sınırlamış, ekonomide azalan önemleri birçok bankerin iflasını getirmiştir. Üstelik Hıristiyanlığın yayılma döneminde kilise babalarının faizi haram gören yaklaşımları, bankerlerin adeta "ruhlarına okunan bir fatiha" olmuştur. Ta ki 11. yy.da Cenovalı ve Venedikli bankerler ortaya çıkana dek. Orta Çağ ticaretinde İtalyan bankerler eski seleflerinin kullandığı tüm bankacılık tekniklerini yeniden canlandırıp geliştirerek, bugünkü bankacılığın oluşmasında bir köprü işlevi görmüşlerdir. Antik Çağ'ın bitişinden, Orta Çağ'ın sonlarında bankacılıkta görülen bu canlanmaya kadar geçen süredeki bankacılığın durumu da incelenmeyi bekleyen önemli bir konudur” ifadeleriyle araştırılacak konuları gündeme koymuş, büyük bir ihtimalle de doktora çalışmalarında bu sorulara cevap verecek araştırmaları yapmıştı. Doktora tezi çalışmalarını tamamlayıp, tezi yazma aşamasına geldiğinde maalesef hızla sağlığı bozulmuş ve bu çalışmalarını toparlayarak sunma imkânı bulamamıştır.
Bir gün bu çalışmalar toparlanıp, yayınlandığında değerli kardeşim Erkan Ildız’ın yaptığı bu değerli çalışmalar yerini bulacak, insanlığa ışık tutacaktır…
Değerli Kardeşimin yolu açık ve aydınlık, yıldızlar yoldaşı olsun…
Sevgiler. Erdener